19-12-2016

OMZIEN IN VERWONDERING: DE VIJFTIEN TOPPERS NON-FICTIE IN 2016

 

Bij het scheiden van de markt, bij het vaarwel zeggen aan een voorbij jaar past en betaamt het mij de staat van dienst op te maken. Directer gezegd: welke boeken uit 2016 kwamen het best bij mij over? Ik noem u nu de vijftien boeken uit het genre van de non-fictie die mij hier euforisch aan u deden berichten. U weet het van mij al jaar en dag dat ik werken bemin die echt uit het leven gegrepen zijn. De eisen die ik daarbij stel zijn wel dat het thema mij aanspreekt en dat de taal van literaire allure is. Ik berichtte u in dit bijna gepasseerde jaar met eigen woorden over de boeken. Om niet in herhaling van eigen woorden te vallen reik ik u nu de tekst van de omslag of site aan opdat u het onderwerp te pakken krijgt. U zult traceren dat het om uitgeverijen gaat die met hun fonds borg staan voor goed taalgebruik. Kwaliteit is derhalve gewaarborgd.

Het gaat om Juliana - Jolande Withuis, Zijn eigen land - Robbert Ammerlaan, Het gezicht van een wereldrijk - Simon Schama, De levens van Jan Six - Geert Mak, De bekeerlinge - Stefan Hertmans, De zussen Van Gogh - Willem-Jan Verlinden, Cécile en Elsa, strijdbare freules - Elisabeth Leijnse, De moeder van Ikabod & andere verhalen - Maarten ’t Hart, De Roofkoning -  Machiel Bosman, 1848 Clubkoorts en revolutie - Geerten Waling, Dansen in een prinsessenjurk -  Milfred Zijlstra, Veertig dagen -  Samira Dainan, Achter het verdwijnpunt - Laura Cumming, Moresnet - Philip Dröge, De Rijn - Ben van der Velden.
U zult gezien hebben dat ik ook tot de non-fictie reken die werken die gelegen zijn in door de auteur geïnterpreteerde werkelijkheid ( ’t Hart, Hertman). Als u mij de nummers van mijn lijstje noemt die u de komende weken gaat lezen, wordt u nu al bedankt.

1) Juliana - Jolande Withuis - Vorstin in een mannenwereld - De Bezige Bij
Juliana (1909-2004) was een door velen geliefde vorstin; niettemin weten we weinig van haar persoonlijk leven. Na een afgeschermde jeugd in de benauwenis van het hof en na haar opbloei tijdens haar verblijf in Canada gedurende de Tweede Wereldoorlog, waarbij ze zich veel actiever inzette voor de geallieerde zaak dan veelal wordt gedacht, begon Juliana in 1948 vol ambitie aan haar ‘zware maar mooie’ taak. De competente prinses werd evenwel algauw geconfronteerd met grote persoonlijke en politieke teleurstellingen en haar regeringsperiode werd getekend door een reeks van crises. Juliana’s blijvende liefde voor prins Bernhard, die in 1936 als haar bevrijder uit de hemel was gevallen, werd haar achilleshiel. Hij bracht haar bijna ten val. Juliana was grillig en gretig; gelovig en goedgelovig. Gewoon was ze in elk geval niet. Ze moest functioneren in een wereld van zich vaak superieur voelende mannen. En zoals ze zich tegen allerlei andere conventies verzette, verzette Juliana zich van jongs af aan tegen de achterstelling van vrouwen. Niet eerder verscheen een zo uitgebreide, op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde biografie van de vorstin die velen beschouwen als ‘onze’ koningin. Withuis kon haar werk baseren op brieven en ander nooit eerder gepubliceerd privémateriaal. Daarmee schreef ze niet alleen een intieme en indringende levensgeschiedenis, maar ook een portret van een veelbewogen eeuw.

2) Zijn eigen land - Robbert Ammerlaan - De Bezige Bij
Aan de hand van uniek materiaal reconstrueert Robbert Ammerlaan de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen in leven en werk van Harry Mulisch: de relatie tot zijn ouders, het vertrek van zijn moeder, de oorlogsjaren, de dood van zijn vader, de ontdekking van zijn schrijverschap, zijn liefdes en vriendschappen, de totstandkoming van zijn belangrijkste werken, de verhouding tot zijn collega’s, de geboorte van zijn kinderen. ‘Zijn eigen land’ is vooral een biografisch reisverhaal: het verslag van een ervaring, van een avontuurlijke zoektocht in Mulisch’ literaire laboratorium – een reis die nieuwe feiten aan het licht brengt, verklaringen oplevert, verrassende vondsten doet, onbetreden terrein verkent en onbekende schatten opdelft. Bij zijn leven was Harry Mulisch een opvallende, publieke figuur, die bewondering oogstte, maar ook antipathie opriep, die volop zichtbaar was, maar voor de meesten toch onbekend en ongrijpbaar bleef.

3) Het gezicht van een wereldrijk - Simon Schama - Groot-Brittannië in portretten  - Atlas Contact
Wie een gezicht vastlegt, legt de geschiedenis vast, zo is de overtuiging van Simon Schama. De manier waarop Churchill ruziede met zijn schilder zegt iets over de politieke verhoudingen na de Tweede Wereldoorlog. Dat John Lennon een paar uur nadat hij in foetushouding was gefotografeerd door Annie Leibovitz, werd doodgeschoten is een wonderlijk wrede speling van het lot. En de plaatjes van Charlie Chaplin of George Bernard Shaw die je bij een pakje sigaretten kreeg, zeggen iets over het begrip roem, dat steeds meer verschijningsvormen kreeg. Schama kijkt met liefde en aandacht naar schilderijen en foto's uit de afgelopen eeuwen. Hij leest er de karakters in: daadkracht, dromerigheid, passiviteit, frustratie, irritatie. Zijn vertelling over Groot-Brittannië aan de hand van portretten ontstijgt de geschiedenis: zijn verhalen worden meesterwerkjes over menselijke emotie en menselijk handelen. Hij beweegt zich met vertrouwde, stilistische virtuositeit tussen kunst en geschiedenis om te laten zien hoe mensen leven met macht, liefde, roem - en ondergang. Zo geeft hij een uniek beeld van een wereldrijk.

4) De levens van Jan Six - Geert Mak - Een familiegeschiedenis - Atlas Contact
‘De levens van Jan Six. Een familiegeschiedenis’ is het verhaal van Jan Six, zijn familie en zijn vele levens. Zijn portret geldt als het mooiste dat zijn vriend Rembrandt ooit maakte, het hangt - uniek - nog steeds in het familiehuis aan de Amstel. Jan kende iedereen in het 17e-eeuwse Amsterdam, van Vondel tot Spinoza. Maar wat ging er werkelijk om in het hoofd van deze 17e-eeuwse patriciër en kunstverzamelaar? Zijn kladboek is bewaard gebleven in het rijke familiearchief: het bevat duizenden aantekeningen, variërend van recepten, anekdotes en godsdienstige beschouwingen tot zeldzaam schunnige grappen. Na hem kwamen nieuwe mannen: binnen de familie Six heet de oudste zoon van de oudste zoon meestal weer Jan Six, tot de dag van vandaag. Ze werden burgemeester en wetenschapper, ze verwierven grote rijkdom en strompelden soms ook weer gebocheld, arm en eenzaam door het leven. Het is allemaal verstopt in datzelfde familiehuis: in eindeloze correspondenties, over kleine en grote zaken - zelfs met George Washington -, in dagboeken en notities en in alles wat de Sixen verder bewaarden, tot hun balboekjes toe. De levens van Jan Six‘volgt een Amsterdamse elitefamilie door vier eeuwen heen.

5) De bekeerlinge - Stefan Hertmans - De Bezige Bij
In een klein dorp in de Provence wordt sinds mensenheugenis over een pogrom en een verborgen schat gesproken. Eind negentiende eeuw vindt men in een synagoge in Caïro een hoeveelheid opzienbarende joodse documenten. Stefan Hertmans ontdekt de sporen van een voorname christelijke jonkvrouw uit de elfde eeuw, die haar leven vergooide uit liefde voor een joodse jongen. Hij gaat letterlijk achter deze vrouw aan, die samen met haar verboden liefde op de vlucht slaat en een duizelingwekkende tocht aflegt, opgejaagd door alles en iedereen.
Stefan Hertmans baseerde zich voor De bekeerlinge op historische bronnen. Dat brengt hem in een chaotische wereld van passie, haat, liefde en dood, en voert hem uiteindelijk van Caïro terug naar het kleine Provençaalse dorp, waar hij sinds decennia thuis is.

6) De zussen Van Gogh - Willem-Jan Verlinden - Ambo/Anthos
In De zussen Van Gogh haalt kunsthistoricus Willem-Jan Verlinden de drie dochters van de familie Van Gogh uit de schaduw van hun broers Vincent en Theo, en schetst een fascinerend tijdsbeeld van de turbulente ontwikkelingen tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw en het fin de siècle. Het verhaal van de zussen Anna, Lies en Wil van Gogh is nooit eerder verteld. Ze groeiden op in een tijd dat er voor het eerst lange afstanden met de trein konden worden afgelegd, `impressionist nog een spotnaam was, de vrouwenbeweging net in de kinderschoenen stond en dromers van allerlei politieke gezindten op de barricades stonden om de revolutie af te kondigen. Willem-Jan Verlinden brengt de aspiraties, dromen, teleurstellingen en het verdriet van de drie zussen Van Gogh prachtig in beeld en geeft een unieke inkijk in een bijzonder gezin tegen de achtergrond van een wereld die in rap tempo veranderde.

7) Cécile en Elsa, strijdbare freules - Elisabeth Leijnse – Een biografie - De Geus
Twee zussen, dochters van het progressieve aristocratengezin De Jong van Beek en Donk, groeien op als freules én als strijdbare vrouwen. Cécile (1866-1944) trouwt met de steenrijke Haagse projectontwikkelaar Adriaan Goekoop. In plaats van ondernemersvrouw wordt ze de schrijfster van de immens succesvolle feministische roman Hilda van Suylenburg (1897) en presidente van de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid (1898). Als de tentoonstelling haar deuren sluit, wordt Cécile door haar man het huis uit gestuurd. Na haar scheiding verkeert ze eerst in Parijse kunstkringen, maar komt dan door de oorlog tot een radicaal andere gezindheid. Elsa (1868-1939) huwt geen geld maar genialiteit: de componist Alphons Diepenbrock. In Amsterdam vestigt ze de eerste privépraktijk voor logopedie. Haar huwelijk houdt stand door haar trouw aan een man die zijn vrouw niet kan beminnen zolang zijn moeder leeft, en die daarna voor verleidingen bezwijkt. De zusters, in hun jeugd innig verbonden, maken elkaar in het volwassen leven bittere verwijten over hun keuzes.

8) De moeder van Ikabod & andere verhalen - Maarten ’t Hart - De Arbeiderspers
In het Duitse blad Der Spiegel werd Maarten 't Hart getypeerd als een 'wunderbar altmodischer Erzähler'. In deze sterk autobiografische verhalen blijkt die wonderbaarlijke, ouderwetse vertelkunst bij uitstek geschikt om de dwaasheid en absurditeit van het moderne leven te betrappen. Ogenschijnlijk alledaagse gebeurtenissen zoals de verkoop van een huis, een plechtige uitvaart, een kerkdienst, een ontmoeting op een treinstation, een bezoek aan de markt of een casino pakken tragikomisch uit. Of soms juist beklemmend, zoals in 'De buitendeur' of 'De stiefdochters van Stoof'. Toch overheerst in alle verhalen een lichte toon; ze laten zien dat het leven in feite een klucht is die helaas een enkele keer in een tragedie kan ontaarden.

9) De Roofkoning -  Machiel Bosman - Prins Willem III en de invasie van Engeland - Athenaeum-Polak & Van Gennep 
Oktober 1688. Voor de kust van Hellevoetsluis trekt de vloot zich samen. Er ligt een stad voor anker, een schip of vierhonderd - genoeg voor de overtocht van vijfendertigduizend man. Het is de grootste vloot die de Noordzee ooit heeft bevaren. Prins Willem III van Oranje staat aan de vooravond van de meest vermetele onderneming uit de geschiedenis van de Republiek: een invasie in de herfst, als het oorlogsseizoen ten einde is en de Noordzee wordt geteisterd door stormen. Zijn doel? Een invasie van Engeland. Zijn missie? De koning knechten. De koning? Zijn oom en schoonvader, de broer van zijn moeder en de vader van zijn vrouw. Zijn vrouw? De Engelse prinses Mary Stuart, tot voor kort de vermoedelijke troonopvolgster van Engeland, Schotland en Ierland. Het wachten is op oostenwind. Prins Willem III van Oranje (1650-1702) is de grootste staatsman die Nederland heeft voortgebracht. Zijn erfenis, die vooral in Engeland ligt, is van mondiaal belang. Hij staat aan de basis van de westerse constitutionele monarchie, en van twee eeuwen Britse wereldhegemonie.

10) 1848 Clubkoorts en revolutie - Geerten Waling - Democratische experimenten in Parijs en Berlijn - Vantilt
Een golf van revoluties trok over ons continent. Plotseling grepen miljoenen Europeanen de kans om hun stem te laten horen in drukbezochte volksvergaderingen en politieke clubs. In dit 'moment van gekte' leek even alles mogelijk. In 1848 lag de toekomst open. 1848 - Clubkoorts en revolutie neemt de lezer mee naar de onrustige steden Parijs en Berlijn, twee brandpunten van de 'Europese lente'. Geerten Waling schetst de dromen en verwachtingen achter de honderden democratische experimenten die er een nieuw publiek debat creëerden. En de politieke realiteit waarmee zij werden geconfronteerd. De revoluties van 1848 werden uiteindelijk allemaal neergeslagen of doofden uit, maar de ervaringen van dat jaar zouden de politieke cultuur in Europa blijvend veranderen. Ze maakten de moderne democratieën mogelijk die wij tegenwoordig als vanzelfsprekend beschouwen.’

11) Dansen in een prinsessenjurk - Milfred Zijlstra - Q
Mildred Zijlstra weet al jong dat ze geadopteerd is. Ondanks dat ze een gelukkige jeugd heeft gaat ze op zoek naar haar biologische ouders. Wie dat zijn is een geheim dat haar adoptieouders niet willen onthullen. Na een zoektocht van meer dan dertig jaar spoort Mildred haar biologische moeder toch op en die vertelt haar direct dat ze nooit de naam van haar vader zal noemen. Mildred legt zich daar niet bij neer en speurt in de jaren daarna verder. Ze krijgt steeds meer het idee dat het een hooggeplaatste persoon moet zijn. Pas dertig jaar later komt de zoektocht tot een verrassend einde: hij eindigt bij prins Bernhard. Met haar autobiografie wil Mildred aan allen die op zoek zijn naar hun biologische ouders, de boodschap meegeven de moed vooral niet op te geven. Het is immers een geboorterecht te weten waar je wortels liggen en wie je biologische ouders zijn.

12) Veertig dagen -  Samira Dainan -  Mijn zoektocht naar troost - Ambo Anthos
Veertig dagen is een ontroerend en inspirerend boek voor iedereen die ooit met verlies heeft moeten omgaan. Kort nadat Samira Dainans vader is overleden vertrekt ze naar Jeruzalem. In een stad die heilig is voor de drie grootste wereldreligies, zoekt ze naar vertroosting voor haar immense verdriet. Alle religies kennen rituelen die de dood draaglijk proberen te maken. Maar waar vind je troost als individu? Met haar notitieblokje in de hand wandelt Samira langs de kerken, moskeeën en synagogen van Jeruzalem. In een uitzonderlijk heldere stijl doet ze verslag van haar rouwproces.

13) Achter het verdwijnpunt - Laura Cumming - Op zoek naar een verloren Velázquez - Atlas Contact
In het midden van de negentiende eeuw koopt een jongeman in een Engels dorp voor 8 pond een schilderij. Hij staat het nooit meer af, al wordt hem het duizendvoudige geboden. Want hij is ervan overtuigd dat dit een verloren schilderij van de beroemde Spaanse schilder Velázquez is. Een levenslange obsessie is geboren: hij laat huis en haard in de steek om naar New York te gaan waar ze hem wél zullen geloven, hoopt hij. Diego Velázquez kwam als hofschilder van koning Filips IV zijn leven lang nauwelijks buiten de koninklijke gouden kooi. In vrijwel al zijn werk legt hij die wereld vast. Zo schilderde hij daar een portret van een Engelse prins, de latere koning Karel i: is dit het verloren gegane schilderij? Had die Engelse jongeman gelijk? Laura Cumming reist hem anderhalve eeuw later na en raakt al bijna even geobsedeerd. Zij ontdekt wél waar het schilderij zou moeten zijn. ‘Achter het verdwijnpunt’ is een spannende zoektocht én een liefdesbetuiging aan een van de grootste schilders van de Renaissance.

14) Moresnet - Philip Dröge - Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje - Het Spectrum
Van 1816 tot 1918 lag Moresnet aan de Nederlandse zuidgrens. Het landje had 300 inwoners, die zich in de loop van de tijd echt een volk begonnen te voelen. Ze hadden een eigen hoofdstad (het dorp Kelmis), een staatshoofd (de burgemeester) en een verdedigingsmacht (de veldwachter). De vrijheid en lage belastingen trokken duizenden avonturiers aan en Moresnet groeide uit tot een voorbeeld van hoe mensen zonder grote overheid gelukkig en welvarend konden worden. Sterker nog, de wereldvrede moest hier beginnen. Idealisten wilden er de ideale staat vestigen, met de Esperanto-naam Amikejo (Vriendschap). Philip Dröge onderzoekt het merkwaardige verhaal achter Moresnet: Hoe kon dit onwaarschijnlijke landje ontstaan? Wie woonden er? Hoe was het leven in dit staatsrechtelijke unicum? Dröge vertelt over dieven, gokkers, smokkelaars, mijnwerkers en een dromer die van Moresnet die ideale samenleving wilde maken – en daar bijna in slaagde.

15) De Rijn - Ben van der Velden - Een taaie en koppige grens - Athenaeum-Polak & Van Gennep,
De Rijn is een barrière die bij ieder conflict tussen Frankrijk en Duitsland weer genomen moet worden. Maar tegenwoordig gelooft niemand meer dat Fransen of Duitsers na de Tweede Wereldoorlog nog eens met een leger de Rijn zullen oversteken. Vriendschap is het parool. Kazernes zijn omgebouwd tot appartementencomplexen. Toch blijft de Rijn een Europese grens. Als culturele grens wordt hij zelfs steeds scherper. De Elzas wordt steeds Franstaliger, en Duitsers leren weinig Frans. En hoe zit dat met Nederland? Ben van der Velden ondernam een ontdekkingsreis aan weerszijden van de grens. Meer dan honderd interviews in twee jaar maakte hij: over de contacten tussen Elzassers en Badeners, over oorlogen, de nazitijd, de Holocaust. En over slagveldtoerisme, godsdiensten, de vraag of Duitsland goedkoper is dan Frankrijk, het Badense ‘groene’ denken, de oudste kerncentrale van Frankrijk en over de Rijn zelf, die al tweehonderd jaar wordt bedijkt, gekanaliseerd, en dan weer breed mag stromen. Telkens weer blijkt de rivier een politieke en een culturele grens. Tussen de Vogezen en het Zwarte Woud weerspie gelen zich de problemen van heel Europa. Vergelijkingen met Nederland liggen voor de hand.

OMZIEN IN VERWONDERING: DE VIJFTIEN TOPPERS NON-FICTIE IN 2016

DE BOEKEN UIT 2016 OVER DE TWEEDE WERELDOORLOG DIE MIJ HET MEEST DEDEN


Als een rode draad door de introducties die ik aan u mag geven loopt het thema van de weeën en naweeën van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Met name het leed door de nazi’s aan de Joden berokkend met de Holocaust is een triest thema dat de gemoederen blijft beheersen. De vernietigingsstrijd van Hitler en zijn trawanten zal nimmer in het vergeetboek geraken. In het jaar dat bijna voorbij is reikte ik u hier veel boeken aan die de rampspoed van 40-45 vaak uit de eerste hand rapporteerden. Mijn recensies aan u ga ik nu niet herhalen. Om het thema te vatten geef ik u de tekst van de omslag van de uitgever. Het betreft 21 werken en ik voeg daaraan toe dat dit aantal nog hoger had kunnen zijn. De Tweede Wereldoorlog gaat nooit over. Ik plaats de werken niet op eigen voorkeur, wel doet u mij een genoegen als u de drie oorlogsboeken die u het meest deden aan mij doorgeeft.

1) Een zaterdagmiddag - Bert Wagendorp - Atlas Contact
In het oorlogsverhaal Een zaterdagmiddag van Bert Wagendorp vertelt de dochter van de schoolmeester haar zoon eindelijk wat er is gebeurd. Hoe een Engelse bom haar broertje doodde - en de grote droom van haar vader. Maar terwijl ze praat, bekruipt haar zoon steeds sterker het gevoel dat haar verhaal over veel meer gaat dan een noodlottige zaterdagmiddag, zeventig jaar geleden. Zijn moeder overhandigt hem de sleutel van een deur die altijd gesloten was: die naar zijn eigen bestaan. Het boek is stijlvol en subtiel geïllustreerd door Ien van Laanen.

2) 's Nachts droom ik van vrede - Carry Ulreich - Oorlogsdagboek 1941-1945 - Mozaïek
's Nachts droom ik van vrede vertelt het tot nu toe onbekend gebleven verhaal van Carry, een joods meisje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog is ondergedoken in Rotterdam. Dapper houdt ze zich staande terwijl de wereld om haar heen instort. Ze gaat werken bij de Joodse Raad en hoort op die manier alle verschrikkingen uit de eerste hand, en ziet mensen voor haar ogen weggevoerd worden. Carry Ulreich (1926) heet nu Carmela Mass en woont in Israël. In november hoopt ze 90 jaar te worden. Ze heeft zelf de laatste versie van haar dagboek nog doorgelezen en van een proloog voorzien. Ze volgt de publicatie van haar dagboek met grote belangstelling.

3) Ontroerende onzin – Ronit Palache - Prometheus
Voor de meeste Nederlandse joden in dit boek speelt God een kleine rol. Toch zijn ze allemaal joods. Wat dat dan is? Erbij horen, herkenning voelen, samenklitten, strijd leveren, het delen van een zwaar verleden, maar ook de humor, het intellectualisme en de verbondenheid met Israël. Het Nederlandse jodendom wordt ook getypeerd door verscheurdheid tussen vroom en vrij, ruzietjes, regeltjes, discussies over wie er wel joods is en wie niet, angst, wantrouwen en antisemitisme. Een onverdeeld positieve aangelegenheid is het jodendom voor vrijwel niemand in dit boek. Toch voelt iedereen zich joods, is vluchten voor dat gegeven slechts bij hoge uitzondering mogelijk. Wat bindt de joden in Nederland? Wie zijn zij en welke toekomst hebben ze? ‘Ontroerende onzin’ is een bundeling van individuen die samen een collectief vormen. Ronit Palache laat de complexiteit van het jodendom zien aan de hand van ruim honderd Nederlandse joden van drie generaties. Een belangrijk historisch portret van een cultuur, een geloof, een levenswijze.

4) Zoni - Zoni  Weisz - De vergeten Holocaust – Mijn leven als Sinto, ondernemer en overlevende - Luitingh-Sijthoff.
Ongeveer een half miljoen zigeuners werden in de Tweede Wereldoorlog gedood door de nazi's. Zoni Weisz overleefde. Hij vertelt over zijn jeugd als Sinto, over het verlies van zijn ouders, zusjes en broertje. Maar ook over zijn wonderbaarlijke loopbaan als topbloemist en arrangeur, en als internationaal promotor van de Nederlandse bloemenindustrie. Nu zet hij zich in voor de zaak van Roma en Sinti. 'Ik heb een bijzonder leven geleid, met een bizar en heel verdrietig begin. Nu kijk ik met voldoening terug. Als ik het over mocht doen: precies zo graag. Mijn verhaal, mijn volk. Daar gaat het mij nog om.'

5) De Muur van Mussert - René van Heijningen - Boom
‘Een monument voor de eeuwigheid moest hij worden: de muur die NSB-leider Anton Mussert in 1938 in de bossen bij Lunteren liet bouwen. Zeventig jaar later staat de Muur er vervallen bij en gaan er stemmen op om er alsnog een monument van te maken. Niet voor ‘de eeuwigheid’, maar vanuit het besef dat zo’n historisch gebouw bescherming verdient. In De Muur van Mussert vertelt René van Heijningen het verhaal van dit bijzondere staaltje van nationaalsocialistische bouwlust. Wat stond Mussert voor ogen? Waarom koos hij uitgerekend voor Lunteren? Welke bestemming moet de Muur krijgen? Een bijzonder boek over een beladen bouwwerk.’

6) De waarheidszoekter - Pauline Micheels - Henriette Boas Een leven voor de Joodse zaak - Boom
Ze sloeg bijna geen dag over: Henriëtte Boas, de ongekroonde koningin van de ingezonden brief. De vrouw die zich haar leven lang inzette voor de 'Joodse zaak' krijgt terecht een biografie. 'Henriëtte Boas, Badhoevedorp'. Bijna elke dag schreef ze wel een of meer ingezonden brieven. Ze was de externe waakhond van om het even welke redactie: geen onjuistheid of overhaaste conclusie ontging haar scherpe lezersblik. Maar Henriëtte Boas (1911-2001) was meer dan een brievenschrijfster. Ze zette zich haar leven lang in voor zaken die met haar Joodse achtergrond te maken hadden en speelde een belangrijke rol in de affaires rond Friedrich Weinreb en de oorlogsmisdadiger Pieter Menten. Pauline Micheels schreef de biografie van deze weerbarstige eenling, wier brieven nog altijd door vele krantenlezers worden gemist.’

7) Verloren taal - Bronja Prazdny - Een zoektocht naar mijn familie Nieuw Amsterdam
‘Bronja Prazdny is het kind van vluchtelingen. Haar vader en moeder verlieten hun geboorteland Tsjechoslowakije eind jaren zestig en ontmoetten elkaar in Bilthoven op een cursus Nederlands voor anderstaligen. Ook haar grootouders ontvluchtten de nazi’s, haar opa vluchtte later opnieuw, nu voor de communisten. Bronja is geboren in Nederland, maar dat al dat vluchten zijn sporen nalaat, is evident. Ze voelt zich anders, ze ziet er anders uit. Ze vermoedt dat dit ook te maken heeft met het feit dat ze joods is – maar eigenlijk weet ze helemaal niets van het Jodendom, net zoals zij amper iets weet over haar familie. In Verloren taal gaat Bronja naar hen op zoek, in Engeland, Israël, Tsjechië en Amerika. Het is een beeldende geschiedenis van een onthechte familie en een ontroerend onderzoek naar wat identiteit eigenlijk is.’

8) De misdaad van het zwijgen - Anna Bikont - Jedwabne 1941, de levende herinnering aan een pogrom in Polen - Nieuw Amsterdam
Op 10 juli 1941 werd in het Poolse stadje Jedwabne een afschuwelijke misdaad begaan. Vroeg in de middag werd de Joodse bevolking van het stadje bevolen hun huizen te verlaten en naar het belangrijkste plein te marcheren. Aan het eind van de dag waren de meesten van hen dood. Het was een bloedbad van een verbijsterende omvang, dat alom veroordeeld werd. Slechts een paar mensen werden voor het gerecht gesleept voor hun aandeel in de gruweldaad. De waarheid over wat er die dag werkelijk gebeurd was, zou meer dan zestig jaar verborgen gehouden worden. De misdaad en het zwijgen is deels geschiedenis, deels herinneringen, deels onderzoek. Het bevat de toedracht van de gebeurtenissen van die dag, opgetekend door de bekroonde journaliste Anna Bikont. Het vormt zowel het verslag van de wreedheden, zoals verteld door overlevenden en getuigen, als een portret van een Pools stadje dat de zwarte bladzijde uit zijn verleden probeert te verwerken. Met aandacht voor het gezichtspunt van helden maar ook van daders stelt Bikont te boek waar de explosieve Jodenhaat vandaan komt, welke fabeltjes de verdrongen herinneringen maskeren, hoe destructief die zijn en wat er met een samenleving gebeurt die weigert een weerzinwekkende waarheid te accepteren. De misdaad en het zwijgen is een monumentaal, razend knap opgebouwd en zeer aangrijpend boek – en een wezenlijke bijdrage aan de literatuur over de Tweede Wereldoorlog en het antisemitisme.

9) Dansen met de vijand - Paul Glaser - Het oorlogsgeheim van tante Roosje - De Bezige Bij
‘Tijdens een bezoek aan Auschwitz ziet Paul Glaser in een vitrine een koffer uit Nederland staan, met daarop zijn achternaam geschreven. Het is het begin van een zoektocht naar een lang verborgen familiegeheim: de verzwegen lotgevallen van zijn tante Roosje. Roosje Glaser is een jonge Joodse vrouw uit Den Bosch die als danslerares werkt. Ze is zeer succesvol en danst in Amsterdam, Londen, Parijs en Berlijn. Wanneer de nationaalsocialisten aan de macht komen, begint voor Roosje een levensgevaarlijk avontuur. Haar eigen man blijkt een collaborateur en verraadt haar aan de nazi’s. Ze komt terecht in verschillende concentratiekampen, maar Roosje overleeft zelfs Auschwitz.’

10) En je kwam niet terug - Marceline Loridan-Ivens - De Bezige Bij.
'Ik zie dat briefje weer voor me dat je me daar in handen hebt gespeeld, een slordig stuk papier, aan één kant afgescheurd en ongeveer rechthoekig. Ik zie je naar rechts hellende handschrift en een stuk of vijf zinnen die ik me niet herinner. Van één regel ben ik nog zeker, de eerste, “Lieve kleine meid,” van de laatste ook, je handtekening: "Sjlomo". Alles ertussenin weet ik niet meer. Ik zoek, maar kan het me niet herinneren.'  In 1944 werd Marceline Rozenberg samen met haar vader gedeporteerd. Hij kwam in Auschwitz terecht, zij enkele kilometers verderop in Birkenau. Beiden verkeerden in grote onzekerheid hoe het de ander verging. Op een dag slaagde haar vader erin Marceline een briefje te bezorgen met daarop een paar geruststellende woorden. Een dierbaar geschenk voor zijn vijftienjarige dochter. Op de eerste en laatste zin na is ze vergeten wat hij schreef. Bijna zeventig jaar later schrijft Marceline haar vader een antwoord. Ze probeert de woorden terug te vinden en tot leven te wekken wat uit haar geheugen moest worden gewist. Ze vertelt hem hoe zijzelf wél terugkwam, maar hoe niemand op haar thuiskomst zat te wachten. En je kwam niet terug is een ode aan een vader, een liefdesverklaring, en tegelijk een bitter relaas over de onmogelijkheid om verder te leven.’

11) De oorlog heeft geen vrouwengezicht - Svetlana Alexijevitsj - De Bezige Bij.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten ongeveer een miljoen vrouwen in het Rode Leger, maar hun verhaal is nooit verteld. In De oorlog heeft geen vrouwengezicht verzamelde Svetlana Alexijevitsj de herinneringen van honderden van hen die scherpschutter waren, tanks bestuurden of in veldhospitaals werkten. Hun verhaal is niet het verhaal van strijd alleen, maar dat van mensen in oorlog: wat gebeurde er met hen, hoe werden ze door de oorlog veranderd? Hoe was het om te leren te doden? Samen vertellen ze het niet-heroïsche verhaal van de oorlog, dat ontbreekt in eerdere getuigenissen van veteranen. Alexijevitsj publiceerde haar boek in 1985, maar heeft het in 2002 compleet herzien, waarbij ze gedeelten heeft kunnen toevoegen die oorspronkelijk ten prooi waren gevallen aan de Sovjet-censuur.

12) Rotterdam frontstad - Gerard Groeneveld - 10-14 mei 1940 - Vantilt.
In de vroege ochtend van 10 mei 1940 wordt Rotterdam op bruuske wijze de oorlog ingesleurd. Bommen vallen op vliegveld Waalhaven. Kort daarna dalen Duitse parachutisten uit de lucht en nemen samen met andere goed voorbereide luchtlandingstroepen het vliegveld in. Op de Maas landt een eskader watervliegtuigen van waaruit Duitse soldaten in rubberbootjes naar de kant peddelen. Ze hebben haast. Rotterdam vervult een sleutelpositie in de Duitse opmars. Het bezit van de Maasbruggen is van vitaal belang voor de achterop volgende troepen. Hitler wil dat de Vesting Holland zo snel mogelijk in Duitse handen valt. Daarvoor is een spectaculaire luchtlandingsoperatie bedacht. De verrassing is voor de Rotterdammers volledig. Zij hebben geen idee wat oorlog is, maar leren snel bij. Tegen heug en meug zitten ze vanaf het eerste uur midden in de frontlinie. Vijf beklemmende dagen van verbitterde strijd volgen, eindigend in het bekende vernietigende bombardement. Aan de hand van nieuwe bronnen en tientallen nooit gepubliceerde foto’s en documenten vertelt Gerard Groeneveld het verhaal hoe de oorlog naar de Maasstad kwam. Rotterdam frontstad beschrijft een indringende geschiedenis waarin de persoonlijke verhalen de boventoon voeren: van Nederlandse en Duitse soldaten, maar vooral ook van de tussen het geweld gevangen burgers.

13) Drie minuten in Polen - Glenn Kurtz - De ontdekking van een verloren wereld aan de hand van een familiefilm uit 1938 - Ambo Anthos
‘In Drie minuten in Polen vertelt Glenn Kurtz het verhaal van een verloren wereld. In 1938, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, trekken de grootouders van Kurtz door Europa en maken een film in hun geboorteplaats Nasielsk, in Polen. Die drie minuten durende film blijkt de belangrijkste getuigenis van een wereld die voorgoed verloren is. Precies een jaar na de opnames wordt het Poolse dorpje onder de voet gelopen door de Duitsers. De ooit zo levendige joodse gemeenschap wordt bijna uitgeroeid: van de drieduizend joodse bewoners blijven er slechts honderd in leven. Glenn Kurtz besloot op basis van de beelden het leven in Nasielsk van vóór de oorlog te reconstrueren. De auteur doet op indringende wijze onderzoek naar geheugen en verlies, naar toeval en willekeur in de geschiedenis.

14) Ravensbrück - Sarah Helm - Geschiedenis van het concentratiekamp voor vrouwen - Ambo Anthos
Ravensbrück van Sarah Helm is het standaardwerk over het grootste en beruchtste concentratiekamp voor vrouwen. In de Tweede Wereldoorlog hebben 160.000 vrouwen van alle standen en nationaliteiten gevangen gezeten in dit kamp. Zij werden gruwelijk en onmenselijk behandeld en velen van hen vonden er de dood door ondervoeding, zware dwangarbeid, medische experimenten en executies. Op basis van interviews, ooggetuigenverslagen en onderzoek in archieven vertelt Sarah Helm het volledige verhaal van Ravensbrück, van de oprichting van het kamp in 1939 tot aan de bevrijding door het Rode Leger in 1945. Helm gaat daarbij niet alleen in op de gruwelijkheden die er hebben plaatsgevonden, maar vertelt ook de heroïsche verhalen van vrouwen die de kracht vonden om deze hel te overleven.

15) Zwarte aarde - Timothy Snyder - Geschiedenis van de Holocaust’ Ambo Anthos
‘De Holocaust staat gelijk aan de verschrikkelijke dood van miljoenen joden in de gaskamers. Maar nog voordat die gaskamers werden gebouwd, was het grootste deel van de Europese joodse bevolking al door de nazi's gedood in de landen ten oosten van Duitsland. In Zwarte aarde geeft Timothy Snyder antwoord op de vraag wat Hitler beoogde met de bezetting van Polen, de Baltische staten en delen van de Sovjet-Unie. Hitler meende dat het Duitse volk op den duur zou verhongeren als er geen andere hulpbronnen werden aangesproken. Midden-Europa moest de graanschuur van Duitsland worden en het Duitse volk de Lebensraum bieden waarop het recht had. In Hitlers paranoïde filosofie was dat een vrijbrief om de joodse bevolking op grote schaal uit te roeien. Zwarte aarde is een briljante en controversiële geschiedenis van de Holocaust. Snyder laat zien dat bepaalde ideeën en overtuigingen die in onze tijd leven dicht in de buurt komen bij de ecologische paniek die Hitler in de jaren dertig ertoe dreef zijn buurlanden binnen te vallen.’

16) Van Winterhulp via Oost-Compagnie en Marseille naar Rode Kruis - Aart W. Wassenaar -  De loopbaan van Carel Piek voor, tijdens en na de bezettingstijd 1940-1945. Een geschiedenis van idealisme en collaboratie – Aspekt
‘Geen piek voor Piek’ was gedurende de bezettingstijd een bekende uitspraak wanneer het over Winterhulp Nederland ging. Wie was Carel Piek, die in de herfst van 1940 door Seyss Inquart tot directeur-generaal van de Winterhulp werd benoemd? Al spoedig deden over deze onbekende figuur allerlei verhalen de ronde. Was het waar, dat hij voor de oorlog een Duitse spion had helpen ontmaskeren? Waarom lag Piek slecht bij Mussert en de NSB, maar niet bij Seyss Inquart en sommige van de Nederlandse secretarissen-generaal? Waarom werd Piek, na zijn ontslag bij de Winterhulp in 1942, door de Duitsers naar voren geschoven als adviseur van de Nederlandsche Oost-compagnie? Waarom kwam Carel Piek in Vichy-Frankrijk terecht in 1943 en wat was in 1944 de reden van zijn benoeming tot directeur van het Rode Kruis? Waarom werd er tijdens de rechtszaak na de oorlog, tegen Piek, niet of nauwelijks ingegaan op zijn rol bij het Rode Kruis? Was dit soms te gevoelig voor het oude hoofdbestuur? Hoe kwam hij tot zijn keuzes en wie waren de mensen met wie hij samenwerkte? Waarom kreeg hij na de bevrijding in Nederland een gevangenisstraf, maar werd hij in Frankrijk bij verstek, ter dood veroordeeld?

17) Verraad - Roel van Duijn - De driehoeksverhouding van een verzetsechtpaar en een SD-agent Aspekt
In het donker brengen twee ex-pacifisten een bom aan op de spoorlijn waar een Wehrmachttrein zal rijden. Het is 1942. Een van de twee is Herman, de ex-schoonvader van de schrijver. Er is verraad en Herman en zijn vrienden verdwijnen naar concentratiekamp Vught. Zijn vrouw Leen gaat naar de Sicherheitsdienst en verleidt een Hauptscharfu¨hrer met een oog voor vrouwelijk schoon. Dit alles om haar man te redden. 'Als ik op zo'n manier ben bevrijd dan wil ik liever terug naar het kamp', roept Herman verontwaardigd uit als hij het verhaal hoort. Hij jojoot tussen vreugde over zijn herwonnen vrijheid en weerzin over het idee dat zijn vrouw in de armen van de vijand lag en daardoor verraad zou hebben gepleegd. Roel van Duijn onderzocht de familieverhalen en legt na driekwart eeuw de historische werkelijkheid over deze overspelige bevrijding bloot. Tevens werpt hij licht op de tot nu toe vrijwel onbekend gebleven Twentse verzetsgroep Hazemeijer. Deze reconstructie van een verborgen geschiedenis rehabiliteert de als moffenhoer beschuldigde verzetsvrouw Leen. Ook staat hij stil bij de rol van een mysterieuze SD-er. Verraad' blijkt soms trouw. Het boek staat ook pal voor de rol van de vrouw in het verzet, dat ten onrechte onderschat is.

18) Over leven - Ernst Verduin - met de ondertitel Vught – Auschwitz – Buchenwald - Verbum. ‘Toeval bestaat niet,’ mag gerust een lijfspreuk van Ernst Verduin worden genoemd. De op 22 juni 1927 in Amsterdam geboren en in Bussum opgegroeide Verduin beseft na het uitbreken van de oorlog in mei 1940 al snel wat het betekent om Jood te zijn volgens de definities van een systeem dat de Joden naar het leven staat. Als dan twaalfjarige is Verduin reeds een zeer alert jong mens dat het aan het toeval ook niet gunt om er iets aan over te laten. Die eigenschap of houding zal in de jaren daarna in sterke mate zijn lot bepalen. Op momenten waarop het erop aankomt om een situatie razendsnel te overzien en nog sneller besluiten te nemen, pakt dat voor Ernst Verduin steeds gunstig uit. Binnen uiteraard de bizarre kaders van een land en een wereld in oorlog en de door de nazi’s nauwkeurig uitgestippelde marsroute om hele bevolkingsgroepen – Joden, Roma, Sinti – uit te roeien en uit te wissen. Ernst Verduin doorstond de kampen Vught, Westerbork, Auschwitz, Monowitz en Buchenwald en bouwde na de bevrijding een leven op waarin de diepe sporen van de oorlog onmiskenbaar aanwezig waren en zijn, maar waarin hij er toch in slaagde een behoorlijk en gelukkig bestaan op te bouwen. Tegenover Gerton van Boom en Matthijs Smits deed hij zijn eigen geschiedenis uitvoerig uit de doeken, culminerend in dit boek dat zowel over leven gaat als over overleven.

19) Mau en Gerty -  Erik Schumacher - Een Joodse liefdesgeschiedenis tussen volksverhuizingen en wereldoorlogen - Querido
Nadat ze door de nazi’s uit Wenen is verdreven, reist de jonge schrijfster Gerty Kelemen naar de Verenigde Staten. Maar als ze onderweg de charismatische oliehandelaar Mau Hanemann ontmoet, besluit ze onverstandig te zijn: ze trekt in Amsterdam bij hem in. In Nederland zijn Mau en Gerty buitenstaanders. Ze behoren tot een miljoenenstroom van Joodse migranten uit het oosten, die sinds 1870 gaande was. Door hun dubbele stigma zijn de Joodse vreemdelingen nergens welkom. De levens van Mau en Gerty trekken een spoor door Europa, langs Hongarije en Litouwen, van Londen tot Parijs en via Westerbork naar Bergen-Belsen. In de kampen houdt één wens Mau en Gerty gaande: om op een dag hun dochtertje terug te zien, dat ze in de onderduik hebben weggegeven.

20) Duitse daders - Frits Boterman - De Jodenvervolging en de nazificatie van Nederland (1940-1945) - De Arbeiderspers
Over de Duitse bezetting van Nederland is al veel geschreven. Toch ontbreekt een handzaam overzicht van de bezettingsjaren dat voor een breed publiek toegankelijk is. Frits Boterman concentreert zich in deze studie op het beleid van de Duitse bezetters, een invalshoek die tot op heden niet in zijn volle breedte is belicht. Hoe hebben de nazi’s geprobeerd Nederland onder controle te krijgen? Waarom zijn zij erin geslaagd driekwart van de Nederlandse joden naar de vernietigingskampen af te voeren? Hoe hebben zij Nederland economisch geëxploiteerd? En in hoeverre slaagden de Duitse bezetters erin Nederland te nazificeren? ‘Duitse daders’ is een helder overzichtswerk met aandacht voor het Duitse beleid, collaboratie, verzet, de (il)legale pers, de cultuursector, de economische exploitatie, de arbeidsinzet en de berichtgeving over de Holocaust.

21) Het innerlijke toneel - Marcel Cohen - [Feiten].Athenaeum-Polak & Van Gennep
Het innerlijke toneel bevat de portretten van acht naar Auschwitz gedeporteerde familieleden. Dat wil zeggen: het weinige dat Marcel Cohen over hen heeft kunnen vinden. Geduldig probeert hij zich hun gezichten voor de geest te halen aan de hand van haast vervlogen herinneringen - Cohen was een jaar of vijf toen in Parijs de Jodenvervolging woedde. Hij gebruikt nietige voorwerpen om 'een vorm te geven aan het vormeloze'. 'Ik besef goed dat vertrouwde objecten synoniem zijn met verblinding: we bekijken ze niet meer, en ze vertolken alleen de macht der gewoonte. Maar het eierdopje in de buffetkast heeft vast ettelijke keren, ook al was dat met grote tussenpozen, gevoelens van tederheid in Marie laten opwellen. Ik ga ervan uit dat je een zo bescheiden, groezig object niet zonder serieuze redenen zeventig jaar lang bewaart.'

DE BOEKEN UIT 2016 OVER DE TWEEDE WERELDOORLOG DIE MIJ HET MEEST DEDEN

DEZE TIEN ROMANS VAN 2016 BLIJVEN MIJ SOWIESO BIJ


Legio literaire werken draag ik in mij mee. Als ik literatuur niet tot mij genomen had was ik poverder geweest. Mijn vader zaliger hield mij altijd voor dat boeken van belang zijn. In het bijna voorbije jaar werd vaders gelijk opnieuw aangetoond. Ik noem u tien boeken van tien uitgeverijen die mijn bestaan een ander aanzien hebben gegeven.  Ze komen uit het genre van de fictie, hoewel ik mij haast te zeggen dat vele van het tiental uit het werkelijke leven gegrepen zijn. De auteurs zelf komen met het predicaat roman op de proppen. Vol vreugde van een grage lezer rapporteerde ik in 2016 over de tien. Ik ga mezelf echter niet herhalen. Ik volsta nu met de tekst op de omslag van de uitgeverij, Opdat u het thema in het vizier krijgt. Ons devies voor de komende weken is: heerlijk lui liggen lezen!

1) Kwaadschiks - A. F. Th. van der Heijden - De Bezige Bij
De relatie tussen reclameman Nico Dorlas, halverwege de veertig, en zijn jongere vriendin Désirée staat op springen. Dorlas’ aanhoudende drank- en drugsconsumptie, zijn handtastelijkheid en zijn aan paranoia grenzende verlatingsangst vormen een dodelijke combinatie. Als Désirée de benen neemt, rest Dorlas één conclusie: zij moet sterven, en hij zal met zijn vriendin ten onder gaan. Dorlas wordt bijgestaan door Ernst Quispel, de advocaat uit Advocaat van de hanen (1990), die twintig jaar grijzer en twintig jaar cynischer is geworden. Binnen een etmaal zien we het universum van Nico Dorlas verkruimelen. Kwaadschiks is een literair moordmysterie zoals alleen A.F.Th. van der Heijden dat schrijven kan: geworteld in de Amsterdamse actualiteit, maar met universele reikwijdte, compact en tegelijk diepgaand.

2) De klokkenluider - John Grisham - A.W. Bruna
Advocate Lacy Stolz werkt al tien jaar voor de Florida Board on Judicial Conduct. In al die tijd hebben slechts twee van haar zaken ertoe geleid dat rechters uit hun ambt werden gezet, in beide gevallen vanwege onbekwaamheid. Maar dan wordt Lacy benaderd door de geroyeerde advocaat ‘Rick’. Hij zegt een corrupte rechter in Florida te kennen die grote sommen geld heeft verduisterd. Het is een zaak die de klokkenluider miljoenen dollars beloning zal opleveren. Maar voor de advocaat die deze zaak op zich neemt, zal het zeer gevaarlijk kunnen worden. Levensgevaarlijk…

3) De geniale vriendin - Elena Ferrante - Wereldbibliotheek
De geniale vriendin vertelt de geschiedenis van twee vrouwen en hun levenslange vriendschap. Ze groeien samen op, maar hun levens verlopen geheel verschillend. Lila en Elena wonen met hun ouders en broertjes en zusjes in een volkswijk in het Napels van de jaren vijftig, een tijd waarin het ondenkbaar is dat meisjes hun tijd verspillen met leren. De intelligente Lila moet van school om te gaan werken. Ze probeert aan haar milieu te ontsnappen door jong te trouwen. Haar beste vriendin Elena mag wél verder leren, maar beseft maar al te goed hoeveel slimmer Lila is. En mooier. Elena Ferrante vertelt dit verhaal van een vriendschap die even sterk om liefde als om rivaliteit draait, met groot inlevingsvermogen en in een schitterende stijl.

4) Sterven in de lente - Ralf Rothmann - De Arbeiderspers.
In Sterven in de lente vertelt Ralf Rothmann het verhaal van Walter Urban en Friedrich ‘Fiete’ Caroli, twee zeventienjarige boerenjongens uit Noord-Duitsland. In februari 1945 worden ze onder dwang gerekruteerd en ingedeeld bij de Waffen-SS. Terwijl de een wordt ingezet als vrachtwagenchauffeur, wordt de ander, Fiete, naar het Hongaarse front gestuurd om tegen het Rode Leger te vechten. Hij deserteert, wordt gevangengenomen en ter dood veroordeeld. Walter ziet zich opeens met zijn karabijn in de aanslag voor zijn beste vriend staan. In indringende beelden schetst Rothmann de waanzin en destructie van de laatste oorlogslente.

5) Pogingen iets van het leven te maken - Hendrik Groen - Meulenhoff.
Hendrik Groen mag dan oud zijn, hij is nog lang niet dood en niet van plan zich eronder te laten krijgen. Toegegeven: zijn dagelijkse wandelingen worden steeds korter omdat de benen niet meer willen en hij moet regelmatig naar de huisarts. Technisch gesproken is hij bejaard. Maar waarom zou het leven dan alleen nog maar moeten bestaan uit koffiedrinken achter de geraniums en wachten op het einde? In korte, ogenschijnlijk luchtige, maar vooral openhartige dagboekfragmenten laat Hendrik Groen je een jaar lang meeleven met alle ups en downs van het leven in een verzorgingshuis in Amsterdam-Noord. Op de laatste dag van het jaar zal het nog moeilijk zijn om afscheid nemen van dit charmante personage...

6) Plotseling, liefde - Aharon Appelfeld - Ambo Anthos.
Plotseling, liefde van de veelgeprezen Aharon Appelfeld is een emotioneel boek over de groeiende liefde tussen een oudere schrijver die met zijn dramatische oorlogsverleden worstelt en zijn jonge ongetrouwde hulp. De Israëlische Ernst, in de zeventig, woont alleen. Zijn eerste vrouw en dochter zijn door de nazi’s vermoord, van zijn tweede is hij gescheiden. Hij wordt verzorgd door Irena, dochter van Holocaust-overlevenden. Langzaamaan geven ze zich bloot en ze beseffen dat ze meer voor elkaar betekenen dan ze dachten wanneer Ernst in een depressie belandt. Plotseling, liefde is ontroerend, hartverscheurend en zal geen lezer onberoerd laten.

7) De liefde niet -  Margriet van der Linden - Querido.
‘Hoe weet je dat een man de man is met wie je gaat trouwen? Het is een logische opeenvolging van gebeurtenissen. Je ontmoet elkaar in de kerk. Dezelfde! Je krijgt verkering. Je gaat je verloven. Je trouwt. Kinderen. Nog meer kinderen.’ Drie vriendinnen volgen een opleiding aan de Evangelische School voor Journalistiek. In hun studentenhuis wordt gerookt, gedronken en oeverloos geouwehoerd – en toch is de sfeer er anders dan in andere studentenhuizen. Ze bidden samen. Ze praten over de toekomst die hun ouders voor hen hebben bedacht. Het is 1989. Er hangt onweer in de lucht. Een van de vriendinnen maakt zich los van het geloof en besluit haar eigen weg te volgen. De breuk met haar verleden is pijnlijk – maar definitief. De liefde niet is een weergaloze coming-of-age-roman.’

8) Ontworteld - Naomi Novik - Luitingh-Sijthoff.
Ontworteld van Naomi Novik is de betoverende fantasyroman vol avontuur en samenzweringen waarvan de filmrechten al zijn verkocht aan Warner Bros., de studio van de Harry Potter-films en The Lord of the Rings. Ontworteld is het verhaal over een volk dat vertrouwt op een kille tovenaar als beschermer tegen het gevaarlijke Woud. Maar deze man vraagt een enorme prijs: een jonge vrouw die hem tien jaar moet dienen, een lot haast net zo verschrikkelijk als in het Woud terechtkomen. Het volgende keuzemoment nadert en de jonge Agnieszka is bang. Ze weet - iedereen weet - dat de tovenaar haar beste vriendin Kasia zal nemen: de mooie, sierlijke, dappere Kasia, die alles is wat zij niet is. Maar Agnieszka vreest de verkeerde dingen. Want het is niet Kasia die de tovenaar kiest...

9) Het tumult van de tijd - Julian Barnes - Atlas Contact.
Eind jaren dertig staat een jonge man - aanstormende componist, toegewijde huisvader - met een ingepakt koffertje bij de lift van een flatgebouw in Leningrad. Hij wacht er de hele nacht, nachtenlang, in de overtuiging dat hij opgepakt zal worden en afgevoerd naar het Grote Huis. Geen enkele beroemdheid die hij in de afgelopen tien jaar heeft ontmoet, kan hem nu helpen. En weinig mensen die naar het Grote Huis worden afgevoerd, komen ooit terug. Aldus begint de eerste roman van Julian Barnes sinds zijn met de Man Booker Prize bekroonde ‘Alsof het voorbij is’. Een verhaal over de botsing tussen Kunst en Macht, en de compromissen die een kunstenaar moet aangaan om zijn stempel op de wereld te drukken - dit allemaal aan de hand van de fictionele biografie van een van de grootste componisten van de twintigste eeuw, Dmitri Sjostakovitsj.

10) Pijn - Zeruya Shalev - Cossee.
Tien jaar geleden raakte Iris zwaargewond bij een terreuraanslag in een bus. Dat betekende: tien jaar pijn. Intussen heeft ze haar oude leven weer opgepakt en is ze werkzaam als directrice van een school. Haar man draagt haar op handen en de kinderen zijn het huis uit, maar de pijn is gebleven. Wanneer Iris op een feest Eitan ontmoet, haar grote jeugdliefde die haar destijds als een donderslag bij heldere hemel heeft verlaten, raakt ze het spoor volledig bijster. De wond die hij haar toen bezorgde, is niet minder diep en pijnlijk dan die van de zelfmoordterrorist die zichzelf en een bus drie meter van haar vandaan opblies. Tot haar ergernis en verbazing voelt ze zich nog steeds - of beter: opnieuw - tot hem aangetrokken. Ze betrapt zichzelf op de gedachte haar huwelijk te willen ontvluchten, kleine leugens te verzinnen en alles op alles te zetten om hem weer te zien. Maar kan liefde oude wonden helen? Is het mogelijk om nog één keer opnieuw te beginnen? En wat maakt Iris er zo zeker van dat alleen Eitan, de verrader van hun vroegere liefde, haar kan verlossen van haar pijn?

 

GEZONDE WERELDGERECHTEN

 

 

Een kostelijke hardcover heb ik voor u die de meeste appetijtelijke spijzen in de aanbieding heeft. Om maar met de deur in de keuken te vallen; op de kaft voorzijde ziet u een trifle waarvan u het recept bij de finish van dit heerlijke vademecum aangereikt krijgt. Ik geef het nu al door en dan op de wijze van Naomi de Jong, die een van de scribenten is. Het gaat om het 224 bladzijden tellende, van begin tot einde oogstrelend geïllustreerde wereldwijde receptenboek Gezonde Wereldgerechten van Irene Lelieveld e.a. en uitgeverij Elmar met de ondertitel ‘Natuurlijk samen koken’. De titel krijgt inhoud door de Inhoudsopgave voorin die illustreert dat van heinde en verre de gerechten hun weg naar deze goudmijn gevonden hebben. Mexico, Japan, Israel, Iran, India, Amerika, Afrika, Australië, Turkije, Italië, Scandinavië, Spanje, Griekenland, Nederland en Engeland zijn de oorden waaruit Irene Lelieveld en de haren hun heerlijkheden getrokken hebben. De foto’s van die wereldwijde kant en klare gerechten zijn een lust voor het oog en een streling van de tong.

Mijn moeder zaliger was een meesteres, vriendelijker: een prinses die in de keuken in ons dorp Kralingseveer de kunst verstond op voortreffelijk wijze pannenkoeken, Haagse bluf, gebakken uien, erwtensoep op tafel te brengen. Ik weet zeker en betreur: moeders gerechten zijn met haar heengaan in het vergeetboek geraakt. Haar kunde is van tafel. Ik haast mij te zeggen: zo niet de mensen van dit boek: zij hebben hun heerlijkheden tot duurzame hogere heerlijkheid verheven. Met een saluut aan de komende feestdagen is dit boek het ei van Columbus!

Onze schoondochter Bonnie in Voorburg bemint het maken van prachtige gerechten. Zo was het voorbije zaterdag weer een eetfestijn bij de derde jaardag van haar zoon en onze kleinzoon Guus, broer van Ot.  Ik zal Bonnie Gezonde Wereldgerechten voorleggen en verzoeken een oordeel over het werk te geven en een specimen eruit op het volgende familiegebeuren voor te zetten. Wachtende op en uitziende naar haar reactie geef ik u de tekst van de site  en twee recepten. Opdat u nu al in de stemming komt!

De uitgever Elmar: ‘Soms lijkt de wereld uit elkaar te vallen, maar als mensen elkaar leren kennen, dan ontstaat er al gauw wederzijds respect voor elkaars cultuur, en zeker op culinair gebied. Veertien mensen, die voor het begin van dit project nauwelijks weet van elkaar hadden, hebben hun krachten en hun talenten gebundeld. Ze hebben een fantastisch kookboek gemaakt met de meest verrukkelijke gerechten uit zo ongeveer alle continenten die moeder aarde kent.
De uitgangspunten waren helder. Maak heldere afspraken over de ingrediënten, over het vermijden van tarwe, melk en suiker. Spreek af wat je doet met zuivelproducten en vlees. En spreek tenslotte af hoe je de foto's aanlevert. Er is een inspirerend receptenboek uit voortgekomen met overheerlijke gerechten uit 14 landen, verdeeld over 5 continenten. Het beste wat de keuken te bieden heeft. En natuurlijk wordt alles gemaakt met uitstekende, natuurlijke en gezonde ingrediënten. De foto's in het boek zijn door de auteurs zelf gemaakt. Daardoor winnen ze aan authentieke kracht en onderscheidend vermogen en worden ze uitgetild boven het niveau van de gelikte studiofotografie. Bij gezond koken en bakken denk je al snel aan een wat subtiele keuken. Maar wie had ooit gedacht dat een Amerikaanse hamburger op een heerlijke en gezonde manier gemaakt kan worden? En dat ook de Australische keuken niet te versmaden is? Maar dit fraaie boek biedt ook verfijnde recepten uit het Midden-Oosten, uit Afrika, uit Zuid- en Oost-Europa en natuurlijk uit Azië.

Chocolade trifle met bosvruchten en pistachenoten. Op de wijze van Naomi de Jong. Een trifle bestond oorspronkelijk uit een laag fruit bedekt door gekookte room. Ergens in de 18e eeuw begon de trifle te lijken op de bekende trifle van vandaag die al eindeloos variaties kent wat de ingrediënten betreft. In een traditionele trifle zit een laag cake gedrenkt in sherry, een laag custardvla met slagroom en een laagje fruit. Dit triflerecept is dankzij de ingrediënten niet alleen heerlijk maar ook erg voedzaam. Het is verder lactose- en glutenvrij.

Ingrediënten:
Voor de chocoladelaag: 75 g rauwe cashewnoten, minstens 2 uur in water geweekt. 1 rijpe banaan 100 ml plantaardige melk naar keuze 1 volle el cacao van goede kwaliteit 2 dadels 2 el honing/dadelstroop sap van een halve citroen V
oor de roomlaag: Blik kokosmelk/-cream of soja “cuisine” om te kloppen  2-3 el honing of maple syrup fruit en noten: 200 g bosvruchten naar keuze zoals blauwe bessen, frambozen en bramen. handvol ongezouten cashewnoten, grof gehakt Nog nodig: 4 mooie dessertglazen/wijnglazen/jampotjes. Bereiding: De chocoladelaag: Giet de geweekte cashewnoten af en spoel ze even onder water. Doe de noten samen met de andere ingrediënten van de chocolade laagje in een blender. Mix ze totdat er een mooie gladde ‘vla’ krijgt. Ongeveer 30 seconden (hangt er van de blender af en van hoe lang zijn de cashewnoten geweekt).
De ‘slagroomlaag': Zet het blik kokosmelk/cream een nacht in de koelkast*. Schep het vetlaagje af doordat jij de vloeibare giet. Het vetlaagje drijft boven op de vloeistof. Klop vervolgens het kokosvet in een kom langdurig totdat een vrijwel stabiel en luchtig ‘slagroom’ ontstaat. Als je soja slagroom gebruikt haal je hem uit de koelkast en klop je hem koud 2-3 minuten totdat ook hier een luchtige “slagroom” ontstaat. Voeg de honing of maple syrup toe en meng alles goed door elkaar. Bouw de triflelaagjes door eerst in elk glas voorzichtig 2-3 el “slagroom” te schenken. Doe dit met een niet te grote lepel. Verdeel vervolgnes wat fruit boven de slagroomlaag. Houd een paar lepels fruit achter voor garnering. Schenk achtereenvolgens een chocoladelaag boven het fruitlaagje. Herhaal deze lagen tot bijna het rand van de glas vol is, dek af met fruit en de gehakte cashewnoten.
Variatietips:
Een makkelijk alternatief voor de kokos-/sojaroom kan Griekse yoghurt of soja yoghurt zijn. In het laagje chocola kan je i.p.v. de cashewnoten een halve avocado gebruiken. Voeg een lepel muesli of havervlokken toe aan de trifle en eet hem als ontbijt! Heerlijk ook met geroosterde amandelen of walnoten.